مقدمه:

یکی از مهمترین راه های ارتقا بهداشت و سلامت دانش آموزان اجرای پروژه های مختلف آموزشی بهداشت با تکیه بر مشارکت فعال آنان در فعالیت های مختلف بهداشتی است از سوی دیگر تحقق هدفهای بهداشت مدارس مستلزم دخالت، مشارکت و همسویی خانه، مدرسه، مراکز بهداشتی – درمانی و جامعه است.

در عصر کنونی یا عصر اطلاعات و ارتباطات، دانستنی ها و اطلاعات بهداشتی می توانند نقش مهمی در پیشرفت کشور داشته و موجب کاهش فاصله تکنولوژی ما با سایر کشورهای توسعه یافته شود.

ارتقای سطح آگاهی بهداشتی، نقش مهم در تغییر بینش و عملکرد افراد جامعه دارد لذا هرگونه سرمایه­گذاری در این زمینه تاثیر چشمگیری در آهنگ رشد و پیشرفت جامعه خواهد داشت.

توصیف وضعیت موجود:

اینجانب محمد پشوه تن کارمند رسمی آموزش و پرورش منطقه تبادکان دبیر حرفه فن دارای مدرک کاردانی در رشته حرفه و فن و مشغول به تحصیل در کارشناسی حرفه و فن در دانشگاه تربیت معلم ثامن الحج مشهد می باشم. در سال 1371 در تربیت معلم شهید بهشتی مشهد قبول شده و در سال 1373 در آموزش و پرورش منطقه تبادکان مشغول به تدریس شدم به مدت 5 سال در روستار نوچاه تدریس میکردم و بعد از آن به مدت 7 سال در خواجه رییع در مدرسه راهنمایی شریف و سیمان شرق مشغول به کار بودم. البته در مدرسه سیمان شرق معاون بودم بعد از آن به مدرسه راهنمایی توحید واقع در کوی امیر آمده به مدت 4 سال معاون بودم و اکنون به علت ورود به دانشگاه مشغول تدریس درس حرفه و فن در همین مدرسه می باشم.

 این مدرسه دارای 7 کلاس (3 کلاس دوم و 4 کلاس سوم) می باشد. البته تا سال قبل 12 کلاس داشت که به علل مختلف فعلا مختلف 5 کلاس آن حذف شده است.

آموزشگاه دارای حیاطی نسبتا بزرگ  و کلاس هایی که به استاندارد نزدیک است می باشد. در گوشه و کنار حیاط آموزشگاه چندین سطل آشغال کوچک و بزرگ قرار دارد. در کلاس ها سطل های آشغال که پلاستیک زباله در آن ها قرار دارد موجود است.

  در ساعت اول که وارد حیاط مدرسه و کلاس ها می شود همه تمیز هستند و کوچکترین زباله ایی دیده نمی شود. ولی در ساعات دیگر در گوشه و کنار حیاط و حتی در راه پله و کلاس زباله های دیده می شود. خصوصا در روزی که بین دانش آموزان شیر توزیع می شود حتی در خیابان های اطراف مدرسه می توان لیوان خالی شیر را مشاهده کرد. این امر هر روز اتفاق می افتاد.

 در کلاس دانش آموزان توجه به پاکیزگی کلاس ندارند و باقیمانده چاشتی را که با خود آورده اند در جا میز می گذارند. در هر کلاس بطور متوسط 5 مورد در هر روز دیده شده است.

 دانش آموزان بهداشت فردی را رعایت نمی­کنند مثلاً 20 درصد داری ناخن بلند هستند 15درصد هر 2 یا 3 هفته به  حمام می روند تا جای که در سر کلاس بوی بد بدنشان فضای کلاس را پر می کند.

یافته های بالا که در چهار هفته جمع آوری شده است در جدول یک به صورت درصد آمده است

جدول 1

اهمیت و ضرورت تحقیق

 مدرسه موقعيت اجتماعي خاصي است که آموزش و رشد شخصيت کودکان امروز که جامعه‌ساز فردا هستند، روش‌هاي صحيح آموزشي، فضاي فيزيکي مطلوب و محيط مساعد رواني در آن پايه‌گذاري و اداره مي‌شود. يکي از مهم‌ترين، اساسي‌ترين و تاثيرگذارترين مسايل بهداشتي مدرسه، رعايت بهداشت محيط در مدرسه است. از سوي ديگر، مدرسه، خانه وسيعي است که تعداد زيادي از کودکان و نوجوانان، ساعات فراواني از عمر گرانبهاي خويش را در آن سپري مي کنند. اين خانه مقدس بايد دوست‌داشتني باشد تا دانش‌آموزان با اشتياق و علاقه به آن پا نهند و با نشاط و شادابي به فراگيري علم و معرفت بپردازند. مدرسه زيبا و جذاب و بهداشتي زمينه را براي يادگيري علوم و فنون فراهم آورده و شکوفايي استعدادها را تسهيل مي‌کند و مدرسه غيربهداشتي و نامناسب شوق و اشتياق براي فراگيري را به حداقل رسانده و امکان پويايي و بالندگي را کاهش مي‌دهد. در مدارسي که فضاي نامطلوب مدرسه، خستگي، بي‌نظمي و آلودگي و بي‌تحرکي را القا مي‌کند، تحقق اهداف و برنامه‌هاي تربيتي و آموزشي با مشکل جدي رو به روست.                    

 تعریف واژگان (1)

محیط

(اسم) احاطه کننده در برگیرنده

تعاریف اقدام پژوهی

تعریف اول :

اقدام پژوهی چیست؟

اقدام پژوهی به هر فعالیتی گفته می شود که منجر به تبدیل وضع موجود به وضع مطلوب تر شود. اقدام، محور اصلی در این نوع تحقیق است. به این معنا که شخص یا اشخاص، اقدام خود را در حین کار و فعالیت خود مورد پژوهش قرار می دهند. هدف از این کار بهسازی امور و اثربخش کردن آنها است.

هدف از اقدام پژوهی مانند پژوهشهای مرسوم و دانشگاهی، پی بردن به روابط پدیده ها یا به اصطلاح متغیرها نیست، بلکه به بررسی موضوع هایی می پردازد که فرد یا افراد در محیط کار و شغل خود با آن درگیر هستند و می خواهند از راه پژوهش آن را حل کرده یا کاهش دهند. بنابر این:

تغییر در وضعیت موجود هدف عمده در این تحقیق است.

این پژوهش راه حل های مناسب برای مشکلات را جستجو می کند و پاسخی است به انتقادهایی که از کاربردی نبودن اکثر پژوهش های مرسوم به عمل می آید.

ویژگیهای اقدام پژوهی:

تفاوت اقدام پژوهی با سایر انواع پژوهش ها را می توان به صورت عمده در فرآیند عمل لحاظ کرد. به این صورت که در اقدام پژوهی، محقق قدم به قدم، ضمن ایجاد تحول در محیط کار یا منطقه تحت پوشش خود، به اطلاعات و یافته هایی دست پیدا می کند. به عبارت دیگر اقدام پژوهی در سرانجام کار خود منجر به ایجاد تغییر در وضع موجود می شود، برخی از ویژگیهای اقدام پژوهی عبارتند از:

1. پژوهشی مشارکتی است: این نوع پژوهش مشارکتی است، زیرا فرد یا افراد اقدام پژوه با یاری همکاران و سایر پرسنل و نیز افراد جامعه یا سایر ادارات و نهادهای دولتی و غیر دولتی اقدام به پژوهش می کنند. در حالی که در پژوهش های مرسوم و دانشگاهی مسئله مورد تحقیق ضرورتاً مسئله خود محقق نیست بلکه محقق به عنوان فردی حرفه ای وارد جریان تحقیق می شود.
2. تاکید بر عمل دارد: در این پژوهش تاکید بر این است که اقدامی در محیط  کاری صورت گیرد که منجر به اصلاح و یا تغییر وضعیت شود. بنابراین مطالعه توصیفی برای تعیین علل وضع موجود، یا عوامل موثر بر آن
3. هیچکدام اقدام پژوهی محسوب نمی شود. زیرا نتیجه این نوع پژوهش به طور مستقیم و بلافاصله در بهبود وضعیت ارائه خدمات و اجتماع تاثیر نخواهد داشت.
4. خود ارزیاب است: تغییرهایی که در فرآیند پژوهش صورت می گیرد  یعنی چگونگی پیشرفت کار و حتی نتیجه تغییر و اصلاح موقتی، همواره توسط خود پژوهشگران یا افراد درگیر در پژوهش مورد ارزیابی قرار می گیرد.
5. مبتنی بر ارزش های درونی افراداست:  افراد درگیر در این پژوهش در برابر موضوع پژوهش نوعی احساس درونی و تعلق خاطر دارند. نوعی احساس تعهد و نیاز به تغییر و تحول در محیط کار و اجتماع  ایجاد می کند. بنابراین تا پرسنل چنین میل و احساسی نداشته باشند چندان راغب برای انجام این پژوهش نخواهند بود.
6. ساده است: چون هدف از این کار حل مسائل و مشکلات موجود در محیط کار می باشد بنابراین حالتی ساده دارد و بدون توجه به مراتب تحقیقاتی معمول روند ساده تری را طی میکندومحقق فردی است که می خواهد وظیفه شغلی و اجتماعی خود را به بهترین وجه انجام دهد. بعنوان نمونه کارمندی که برای بهبود وضع محیط کاری خود اقدام به بررسی و پژوهش می کند، کار او دور از پیچیدگی های اداری و سازمانی است.
7. روشی ساده است: این روش پیچیدگی های برخی روشهای تحقیق علمی را ندارد. هم چنان که می دانید در روش های تحقیق مرسوم و علمی، مراحل تحقیق ویژه ای را باید طی کرد که هر مرحله مستلزم داشتن مهارت های خاص آماری یا روش تحقیق است. مثل تعیین متغیرها، نمونه آماری، روش های تجزیه و تحلیل آماری، تعریف های عملیاتی و جز این ها. اما اقدام پژوهی در مقایسه با پژوهش های علمی، انعطاف پذیرتر است. به همین علت محقق مجبور نیست خطی مستقیم را پیش گیرد و تا آخر ادامه دهد. بلکه به تناسب پیشرفت کار و در حین کار، می تواندتجدید نظر کرده و اقدام های پیش بینی نشده ای انجام دهد.
8. تعمیم پذیری یافته ها ضروری نیست: گرچه در این روش نیز تلاش بر این است تا ضمن حل مسئله های گوناگون بر دانش خود و دیگران بیفزائیم، اما مانند پژوهش های  دانشگاهی تعمیم پذیر بودن یا نبودن این روش چندان مورد نظر نیست. ممکن است این روش حل مسئله در موارد مشابه دیگر صدق بکند و بهتر آن است که بتوان این نوع یافته ها را در موارد دیگر نیز به کار گرفت، اما چندان دغدغه کاربرد در همه موارد را نخواهیم داشت.آنچه مهمتر است ادامه اقدام موفق در زمان های بعد از اتمام آن و یا تعمیم زمانی آن می باشد.
9. نگاهی از درون است: اقدام پژوه از درون محیط کاری و اداری خود به مسائل می نگرد و هدفش حل مسائل درونی و فعلی است. در حالی که در پژوهش های دانشگاهی نگاه از بیرون به درون است. بنابراین در چنین تحقیقاتی منظور از محقق کسی است که تحقیق می کند، اعم از اینکه در امر تحقیقات علمی متخصص باشد یا نباشد.

اهمیت و ضرورت اقدام پژوهی:

1. یکی از راههای مناسب برای حل مسئله است.
2. پژوهش حین انجام کارهای اداری است.
3. به راه های نو و خلاقانه منجر می شود.
4. باعث اصلاح وضع نامطلوب می شود.
5. فرهنگ پژوهش عمومی می شود.
6. باعث رشد و بالندگی عمومی می شود.

راه حل های تئوری جای خود را به راه حل های عملی و منطقی می دهد.

 ویژگی اقدام پژوه:

1. اقدام پژوه یک فرد مسئولیت پذیر است که برای  رضایت خداوند و آرامش روحی خودش اقدام به کار مثبت می کند.
2. از بهبود وضع  محیط کاری خود احساس لذت و رضایت نموده و وقتی گزارش کار پژوهشی خود را ارائه می کند از آن به عنوان یک اثر ارزشمند دفاع می نماید.
3. کسانی که در محیط کار و اجتماع خود دست به پژوهش می زنند، به ابعاد مختلف و ظرایف اطراف خود توجه بیشتری نموده و عمیق تر، با فکر و اندیشه و تعقل بیشتر دست به تلاش و فعالیت می زنند، با مسئله برخورد کرده و در حل آن می کوشند. حل مسائل پیرامون زندگی موجب افزایش اطلاعات و توانمندی های افراد جامعه می شود. به ویژه که اقدام پژوه، با تعامل فکری با دوستان یا همکاران، محیط صمیمی و مشارکتی برای تحقق اهداف خود پدید می آورد، از تجارب، معلومات و همکاری های افراد مختلف بهره مند می شود و این امر به بالندگی شخصیت او منجر می شود.
4. کسانی که به اقدام پژوهی می پردازند معمولا افراد خلاق و مبتکری هستند. همچنین از سوی دیگر با اقدام پژوهی خلاقیت فرد شکوفا می شود.
5. اقدام پژوه فردی نوگراست و بدنبال تغییر و تحول پیرامون خود می باشد.
6. توانمندی و اعتماد به نفس فرد بیشتر می شود زیرا به دلیل درگیری ذهنی و فکری با جوانب مختلف موضوع، توانمندی افراد اقدام پژوه در کنترل وقایع پیرامونشان افزایش می یابد. تجارب آنان با اندیشه، تعقل، تدبیر و تفکر همراه می شود و چنین کسانی زندگی خود را با علم و پژوهش همراه کرده و به ارتقای کیفی شرایط موجود می پردازند.
7. اقدام پژوهی می تواند باعث شود افراد انتقاد پذیر، مشارکت جو، شجاع، با اعتماد به نفس، ایثارگر و از خودگذشته، دلسوز و مهربان و با گذشت و... شوند.

تفاوت اقدام پژوهی Action Research با پژوهش دانشگاهی Academic Research و اشتراک آنها

• تفاوتها

1. موضوع پژوهش دانشگاهی نسبت به موضوع اقدام پژوهی کلی تر است.
2. اقدام پژوهی در کوتاه ترین زمان نتیجه می دهد
3. مراحل عمل پژوهش دانشگاهی خطی است. یعنی اثر A به روی B سنجیده می شود. ولی اقدام پژوهی فرایندی است، یعنی دورانی است.
4. پژوهش دانشگاهی به پژوهشگر متخصص نیاز دارد ولی اقدام پژوهی به وسیله فردی نیمه متخصص نیز امکانپذیر است.
5. اقدام پژوهی کاربردی است. اما پژوهش دانشگاهی ممکن است کاربردی باشد و یا بنیادی
6. اقدام پژوهی در پی تعمیم یافته های خود نیست. اما در پژوهش دانشگاهی، تعمیم یکی از دغدغه های اساسی پژوهشگر است.
7. اقدام پژوهی، پژوهشی شخصی است، یعنی محور اساسی مسئله من است. مثال: چه مشکلی برای من بوجود آمده و باید حل کنم.

• تشابه ها

۱) هر دو نظام مند بوده.

۲) هر دو احتیاج به اطلاعات دقیق و جدید دارد.

۳) هر دو به صورت نظام مند کنترل می شود.

۴) هر دو دانشی تولید و موجب بهسازی امور می شوند.

۵) هر دو احتیاج به ابزار سازی برای جمع آوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل درست اطلاعات دارند.

   مراحل اقدام پژوهی:

پژوهش به عنوان جست و جوی نظام مند برای کشف مجهول یا حل مسئله، نیازمند طی مراحلی است که یکی از مهمترین این مراحل طراحی مطالعه و پیش بینی مراحل مختلف تحقیق می باشد. با توجه به نوع و هدف پژوهش، نیز علاقه ها و سلیقه های پژوهشگر، مراحل پژوهش در عین تبعیت از منطق علمی و عقلی، می تواند صورت های متفاوتی پیدا کند. برای نمونه در مقایسه با پژوهش های رسمی و دانشگاهی که معمولاً خطی و تا حدودی تمام مراحل از پیش تعیین شده است، مراحل اقدام پژوهی در عین پیروی از مراحل خاص دارای انعطاف بیشتری است. اقدام پژوهی به طور ساده دارای سه مرحله عمده است: تشخیص، تغییر و ارزیابی. به این معنا که اقدام پژوه مسئله ای را تشخیص می دهد، تلاش می کند وضع نامطلوب را تغییر دهد و این تغییر را ارزیابی علمی کند. اگر پاسخ مثبت بود کار را ادامه می دهد در غیر این صورت به راه های دیگری می اندیشد. بنابر این مراحل اقدام پژوهی مراحل کاملاً خطی یا پلکانی نیست، بلکه محقق در هر زمان صلاح بداند به تغییر راه حل و اجرای مجدد عملیات می پردازد. لذا اقدام پژوه مانند یک معمار باید ابتدا به طراحی این نقشه بپردازد که به آن "پیشنهاد اقدام پژوهی" می گویند.

 این مراحل به طور خلاصه شامل موارد ذیل می باشد:

1. انتخاب و بیان مساله
2. گردآوری اطلاعات پیرامون مسئله
3. مطالعه و تفکر پیرامون راه های حل یا کاهش مساله
4. جمع آوری اطلاعات (شواهد ۱) قبل از مداخله
5. اجرای راه حل
6. مشاهده عمل و جمع آوری اطلاعات (شواهد ۲)  بعداز مداخله
7. بحث و نتیجه گیری و دادن گزارش نهایی

 مرحله اول : انتخاب موضوع و عنوان اقدام پژوهی

1. مشخص کردن موضوع و عنوان پژوهش

نخستین گام در هر اقدام پژوهی، تعیین موضوع یا زمینه تحقیق می باشد. لازم است پژوهشگر مشخص کند که: آیا موضوع مورد توجه وی با مشکلات موجود در زتدگی و محیط پیرامونش ارتباط دارد؟ آیا موضوع قابل بررسی و تحقیق است؟ برخی مواقع پژوهنده موضوعی را انتخاب می کند که به علل گوناگون از جمله وسیع بودن موضوع یا ارتباط آن با عوامل مختلف اجتماعی، امکان پژوهش در مورد آن بعید به نظر میرسد مثلاً حل مشکل بیکاری و فقردر جامعه.

انتخاب عنوان گام مهمی است، اما نباید زیاد نگران بود زیرا در هر مرحله از کار می توانید حتی موضوع و محور اصلی پژوهش خود را تغییر دهید. موضوع شما نمی تواند بررسی وضعیت و یا بررسی ارتباط و یا بررسی علل یک مشکل باشد. به عنوان یک اقدام پژوه موضوع شما باید بدنبال بهبود و یا اصلاح وضعیت باشد.

 بنابراین  موضوع پژوهش باید:

1. مورد علاقه شما باشد.
2. پژوهش پذیر باشد: مثلاً بهبود وضعیت اقتصادی، رفع بیکاری مشکلات گسترده ای هستند که برای حل آنها تلاشی ملی مورد نیاز است.
3. دارای اهمیت باشد: موضوعی دارای اهمیت است که مرتبط با شغل شما و نتیجه آن برای دیگران هم شایان توجه و تامل باشد.
4. در توان پژوهشگر باشد: باید توانایی علمی، امکانات و شرایط لازم برای اجرای پژوهش را داشته باشید.
5. منابع اطلاعاتی کافی در اختیار داشته باشید.
6. موضوع باید مطلبی باشد که واقعاً پاسخ آن از پیش معلوم نباشد و دیگران نیز در این باره کاری نکرده باشند. از کارهای تکراری، تقلیدی و کم ارزش دوری کنید.

عنوان تحقیق چگونه باشد؟

• عنوان تحقیق باید مسئله اصلی پژوهش را در برگیرد. مثلاً اگر موضوع مورد علاقه ما ازدحام بیمار، نارضایتی مراجعه کنندگان و یا پایین بودن پوشش تنظیم خانواده، و... است در عنوان نیز آورده شود.
• عنوان باید روشن و رسا باشد.
• محدود به محل کار و منطقه تحت پوشش باشد. هر کدام از پرسنل در محدوده کاری خود می تواند دست به تحقیق بزند.
• باید تغییر وضع موجود در جهت بهبودی و ارتقاء را نشان بدهد.

مسئله (مشکل) تحقیق می تواند شامل موارد زیر باشد:

۱) نابسامانی  وضعیت جمع آوری و دفع زباله های بیمارستانی در...

۲) عدم استقبال زنان از وسائل پیشگیری از بارداری در مرکز بهداشتی درمانی...

۳) ازدحام بیماران در پذیرش بیمارستان...

۴) وضعیت نابسامان توزیع دارو در یک بخش بیمارستانی

که مسئله مورد تحقیق می باشند اما هیچ تغییری را نشان نمی دهد. که برای تبدیل آن به موضوع تحقیق و یا عنوان اقدام پژوهشی بایست به شکل زبر ارائه شود:

۱) بهبود وضعیت جمع آوری و دفع زباله های بیمارستانی در...

۲) افزایش درصد استفاده کنندگان از وسائل پیشگیری از بارداری در مرکز بهداشتی درمانی...

۳) کاهش ازدحام بیماران در پذیرش بیمارستان...

۴) ساماندهی وضعیت توزیع دارو در بخش...

نشان دهنده تغییر در جهت بهبود و ارتقاء می باشد.

واژه هایی همچون: تقویت، افزایش، کاهش، تغییر، اصلاح، ایجاد، حل، رفع، تبدیل، بهبود، توسعه و... دلالت بر تبدیل وضع موجود به وضع مطلوب دارد و بهتر است عناوین اقدام پژوهی با اینگونه کلمات و اصطلاحات آغاز شود.

۲) بیان مسئله تحقیق:

الف) تعریف موضوع:

در این قسمت توضیحات کلی و شرح ابعاد موضوع اقدام پژوهی و ارتباط آن با کار محقق ارائه می شود. به عنوان مثال در مورد موضوع ازدحام بیماران در پإیرش بیمارستان بایستی برای رفع ابهامات و اصطلاحاتی که در این موضوع ذکر شده و نیز ارتباط بین آنها توضیحاتی قید گردد. در این مورد “پذیرش بیمارستان” به عنوان یک اصطلاح باید در ابتدای بیان مسئله بطور کامل توضیح داده شود.

مثلاً

“پذیرش بیمارستان یکی از واحدهای بسیار مهم بیمارستان و یکی از اولین سطوح تماس بیمار با بیمارستان می باشد، که از جهات مختلف از جمله امور مالی بیمارستان، تاثیر نحوه برخورد و ارائه خدمات پذیرش در رضایتمندی مراجعین، وضعیت روحی مراجعین خصوصاً در زمان اورژانسها و... از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد. وجود نظم و قانونمندی و ارائه خدمات مناسب به ارباب رجوع از جمله وظایف مسلمم این واحد می باشد. وظیفه این واحد تشکیل پرونده بستری دائم برای بیماری می باشد که پس از معرفی و دستور پزشک واحد و اخذ تعرفه و تشکیل پرونده بیمار را به بخش مورد نظر ارجاع می دهد.”

ب) چگونگی تشخیص مسئله (مشکل) و یا نحوه مواجهه با آن:

مسئله (مشکل)، هسته اصلی کار اقدام پژوهی است و همه فعالیت های اقدام پژوه حول محور مسئله می چرخد لذا لارم است چگونگی تشخیص مسئله یا مواجهه با آن در گزارش شرح داده شود.

تشخیص و یا مواجهه به مسئله عبارت است از اینکه محقق یا محققان متوجه وجود مشکلی بشوند که آنها را در کار خود از رسیدن به وضع مطلوب باز می دارد. بسیاری از افراد هستند که توجهی به وقایع اطراف خود ندارند و ممکن است با یک ضعف یا گره کاری ده ها بار برخورد کرده باشند اما توجهشان جلب نشود. مشکل، نقص، ضعف یا گره کاری تا توجه محقق را جلب نکند، مسئله محسوب نمی شود.

موارد تشخیص و مواجهه با مسئله می تواند شامل موارد ذیر باشد:

اقدام پژوه بطور ناگهانی با مسئله برخورد می کند.

اقدام پژوه مدتها با مسئله برخورد داشته اما ناگهان به فکر چاره می افتد.

مشکلی که پیش زمینه آن را دیگران به اقدام پژوه گزارش می نمایند، شامل گزارش نظارت سطوح بالاتر

مشکل و مسئله ای که پیش زمینه آن را خود اقدام پژوه بدست می آورد. مثلاً در مورد وضعیت نابسامان توزیع دارو در یک بخش می تواند نتیجه تجربه اقدام پژوه در آن بخش باشد

ج) توصیف دقیقی از وضعیت موجود در رابطه مسئله (مشکل):

در این مرحله محقق تلاش می کند تا وضعیت موجود را به روشنی توضیح داده به گونه ای که خواننده بتواند از وضعیت مورد نظر تصویر واقعی و بدون ابهام و پرسشی به دست آورد. در این قسمت همه ابعاد، زوایا، کمبودها، ضعف ها، کاستی ها، نقص ها، به ویژه مواردی که بناست تغییر یابد، مورد بررسی و بحث قرار داده می شود. وضعیت موجود گاه ممکن است نسبت به شرایط استاندارد نامطلوب باشد و گاهی ممکن است وضع موجود مشابه سایرین است اما اقدام پژوه قصد دارد وضع را بهتر از آنچه هست نماید.

 مثال مربوط به ازدحام پذیرش بیمارستان:

“بیمارستان “الف” دارای ۱۰۰ تخت بستری می باشد که همه روزه بطور متوسط ۴۰ نفر جهت پذیرش در بخشهای مختلف بیمارستان به این واحد مراجعه می نمایند. در این واحد در هر شیفت یک نفر مشغول به کار می باشد. این وحد در کنار ورودی درب اورژانس بیمارستان واقع شده که فضای کمی به محل انتظار آن اختصاص یافته است و عموماً در ساعتهای فعال کلنیکهای بیمارستان مراجعین اورژانس و همچنین بیماران نیازمند بستری دائم در ورودی این محل موجب ازدحام می شود.

هر روز صبح ما شاهد برخوردهای مردم با یکدیگر و با مسئولین پذیرش ابراز نارضایتی آنان از نحوه ارائه خدمات هستیم. با توجه به نزدیک بودن ورودیهای اورژانس و پذیرش به یکدیگر در اکثر اوقات در انتقال بیمار از آمبولانس به اورژانس به دلیل اردحام اختلال ایجاد شده و حتی رفت و آمد عادی را تحت الشعاع قرار می دهد.

گاهاً شکایات مردمی از ازدحام افراد و مشکلات ناشی از آن به مسئولین بیمارستان نیز منعکس می گردد که می تواند وجهه بیمارستان را در منظر عمومی را خدشه دار سازد.

از دلایل وجود این اردحام می توان به کمبود پرسنل، محل نامناسب واحد پذیرش، همزمانی ارائه خدمات بستری و سرپایی در بعضی از ساعات روز، طولانی شدن دریافت تعرفه توسط بانک، کمبود مهارت پرسنل واحد در تکمیل سریع پرونده ها و ارجاع آن، توقعات نامناسب مراجعین از مسئولین واحد پذیرش جهت کاهش تعرفه ها و اتلاف وقت در این مورد، اطلاع رسانی نامناسب بخشها در رابطه با تختهای خالی به واحد پذیرش، مهارت ناکافی پرسنل در استفاده از سیستم های رایانه ای، عدم آشنایی مسئول واحد پذیرش با چگونگی استفاده از سیستم HIS بیمارستان و گاهاً نداشتن تخت خالی در زمان مراجعه واصرار مراجعین به بستری و … می باشد. “

د) اهمیت و ضرورت تحقیق:

 با ارائه برخی از آمارها و شاخص ها، مدارک و شواهد وضعیت مشکل باید به گونه ای ارائه شود تا خواننده بتواند ضرورت موضوع را مانند محقق درک کند و آن را مهم تلقی نماید. آنچه را که فرد مشاهده می کند باید به گونه ای ارائه کند تا خواننده بتواند تصویر واقعی و بدون ابهام و پرسش بدست آورد. با ارائه مطالب کامل، ارتباط فکری و کلامی با خواننده برقرار و همچنین مشخص می شود که محقق به موضوع تحقیق احاطه کافی دارد. محقق باید مشخص نماید که اگر این اقدام را صورت ندهد چه زیان هایی خواهد داشت و اگر به آن بپردازد، چه منافعی در بر خواهد داشت.

مثال:

“این مسئله برای من اهمیت بسزایی دارد زیرا نبودن نظم در واحد پذیرش و ارائه ننمودن خدمات به موقع و مناسب به مراجعین علاوه بر آشفتگی روحی بیمار و همراهان وی برای کارمندان پذیرش نیز اثرات منفی بدنبال خواهد داشت. این موضوع باعث می شود که پرسنل پذیرش نتوانند با فراغ بال پذیرش را انجام داد، و به دلیل عجله در کار تکمیل پرونده و پاسخگویی به تعداد بیشتری از مراجعین در زمان کمتر، خطاهای ثبت داده ها و نیز اخذ تعرفه ها صورت گیرد که تبعات مختلفی را به دنبال دارد. از طرفی مشتریان بیمارستان که در بدو ورود و پذیرش در بیمارستان با تجربه نامناسبی روبرو شده اند قطعاً در شاخص رضایتمندی بیمارستان تاثیر منفی خواهد داشت.”

ه) انگیزه محقق از تحقیق:

در اقدام پژوهی موضوع کاملاً با کار فرد ارتباط دارد و محقق باید مشخص نماید که به چه انگیزه ای اقدام به پژوهش می نماید. احساس تعهد شغلی، تعهد الهی، وطن دوستی، تعصب، وجدان، ترحم، قصد خدمت به فرد، جامعه و بشریت یا …. کدامیک باعث شروع تحقیق شده است. تحقیقی که از انگیزه بالاتر برخوردار است، اعتبار بالاتری دارد.

مثال:

“با عنابت به اهمیت و رسیدگی به موقع و سریع به بیماران و نیز کاهش تعارضات روحی در بدو ورود به بیمارستان تعهد و دلسوزی و تکریم ارباب رجوع از انگیزه هایی بوده که باعث شد این موضوع برای اقدام پژوهی انتخاب شود.”

و) هدف از تحقیق:

هدف محقق می تواند کوتاه مدت و یا بلند مدت باشد. مثلاً در یک تحقیقی با عنوان “افزایش درصد استفاده از لوله بستن در مرکز بهداشتی درمانی …” هدف کوتاه مدت محقق می تواند افزایش آمار افراد استفاده کننده از این روش در مدت زمان مورد نظر، هدف بلند مدت کاهش رشد جمعیت و داشتن زندگی سالم تر برای مردم منطقه باشد.

حتی تلاش برای حل مشکل می تواند هدف کوتاه مدت محقق و رشد و شکوفایی کشور و خشنودی خداوند و رضایت مردم به عنوان اهداف بلند مدت باشند.

مثال:

“هدف کوتاه مدت ما از این اقدام، کاهش ازدحام بیماران در واحد پذیرش و هدف نهایی یا (بلند مدت) ما بالا بردن کیفیت ارائه خدمات و افزایش رضایتمندی مراجعین می باشد.”

مرحله دوم  گردآوری اطلاعات پیرامون مساله ( قبل از مداخله )

منظور از اطلاعات و مدارک در این مرحله (قبل از مداخله)  مدارک یا شواهدی است که نشان می دهد وضع موجود (وضع نامطلوب) چگونه است و وقتی با اطلاعات و مدارک بعد از مداخله (پس از اقدام برای تغییر) مقایسه شود نشان می دهد که چقدر اقدام ما موفق بوده است. از سوی دیگر هر چه اطلاعات کامل تر و دقیق تری جمع آوری نماییم راه حل مناسبتری نیز برای حل آن خواهیم یافت. از همه مهمتر آنکه اعتبار یافته های ما و نیز تغییراتی که پیشنهاد می کنیم به دقت و صحت نوع اطلاعاتی که انتخاب کرده ایم بستگی دارد.

برا ی گردآوری اطلاعات لازم است موارد ذیل کاملاً رعایت شود:

1. قبل از شروع جمع آوری مدارک و شواهد درباره نوع منابع اطلاعاتی، افرادی که باید به آنها مراجعه کنید، نوع ابزار، روشهای ثبت اطلاعات و بایگانی آنها، روش فیش برداری، احتمالاً کدگذاری اطلاعات تصمیم بگیرید و آنها را لیست کنید.
2. مهمترین نکته آن است که اطلاعاتی جمع آوری شود که بتواند تغییر ایجاد شده را مشخص نماید.
3. اطلاعات را با طبقه بندی خاص نگه دارید تا رجوع به آن ها آسان شود. برای هر کدام می توانید پوشه یا جعبه ای تعیین نمایید.
4. سعی کنید در زمینه هایی که مربوط به پژوهش شما نیست اطلاعات جمع آوری نکنید. اطلاعات بی ربط ارزشی برای کار شما نخواهد داشت.
5. اطلاعات جمع آوری شده را به کمک همکاران و آگاهان در زمینه مورد تحقیق نقد و بررسی کنید.
6. تا پایان تحقیق، داده ای را بیرون نریزید. حتی پس از آن هم اطلاعات را به صورت طبقه بندی شده نگه دارید.
7. اگر از رایانه استفاده می کنید، سعی کنید از نرم افزارهایی استفاده کنید که مراجعه به اطلاعات آسان و بدون مشکل باشد.
8. مسائل اخلاقی و روابط انسانی را در گردآوری اطلاعات در نظر داشته باشید. مثلاً اجازه گرفتن یا صحبت قبلی با افراد و آگاه ساختن آنان از هدف خود.
9. سعی کنید به کمک دیگر آگاهان از داده های جمع آوری شده، شواهد منطقی و قابل قبول تدوین و فراهم کنید. می توانید در این مرحله معیارها و یا شاخص هایی برای داوری درست کنید.

پس از این که به کمک داده ها تصویر روشن و گویایی از وضعیت موجود دادید، لازم است این داده ها را تجزیه و تفسیر کنید تا زمینه وامکان راه حل ها و اقدام های مناسب فراهم شود.

پس از این تجزیه و تحلیل است که می توانیم به درست و نادرست بودن یک راه بیندیشیم و طرح موقت برای اصلاح عرضه کنیم. یعنی از این طریق می توانیم چارچوبی تهیه و بر این اساس برای حل مشکل اقدام های مناسبی پیشنهاد کنیم.

باید دقت کنیم که ریشه بسیاری از مشکلات در جاهای دیگر است و عوامل گوناگون در به وجود آمدن آن موثر بوده است، که توجه به آن از انتخاب راه حل های سطحی که پاسخگوی مشکل نخواهد بود، جلوگیری می کند. مشکلاتی مثل مصرف مواد مخدر، فرار از مدرسه، جنایت و بزهکاری جوانان، فساد اجتماعی، فقر فرهنگی و … از جمله این موضوعات است.

برای گردآوری اطلاعات روشهای زیر وجود دارد:

1. مشاهده: مشاهده عملی است که در آن محقق برای کشف علل بعضی از امور از قوه دید خود استفاده می کند. در مشاهده، حواس پنجگانه با هم و به کمک هم عمل می کنند. این گونه مشاهدات باید هدفمند انجام شود. می توان با کمک تهیه عکس، فیلم و یا یادداشت های مناسب از اوضاع نسبت به ثبت مشاهدات اقدام نمود.
2. مصاحبه: مصاحبه عملی است که در آن محقق، برای استفاده از نظرات دیگران و کشف بعضی امور، از گفت و گو استفاده می کند. این گفت و گو، باید با تدبیر، فکر، تعمق، و دقت خاصی از ابتدا طراحی شود تا بتواند با کمترین زمان و با کمترین جملات، بازدهی لازم و کافی داشته باشد. مصاحبه ها باید هدفدار بوده و نتایج آن برای استفاده بعدی ثبت شود.
3. پرسشنامه: پرسشنامه شامل سوالات کتبی است که محقق، برای یافتن راه حل مساله از آن استفاده می کند. پرسشنامه می تواند شامل پاسخ باز یا پاسخ بسته باشد.

در پرسشنامه باز، سوال نوشته شده و محل آن باز و خالی است و پاسخ گو مجاز است هر مقدار یا هرگونه پاسخ دهد. اما در پرسشنامه بسته، پاسخ ها داده شده و پاسخ گو از بین چند مورد پاسخ داده شده، یک یا چند مورد را علامت می زند.

سوالات باید به گونه ای طراحی شود که با پرسیدن آنها قبل و بعد از اقدام بتوان نتیجه آن را در تغییر وضعیت موجود و تبدیل آن به وضع مطلوب مشخص نمود.

4. مدارک و اسناد: آمارها، مدارک و اسنادی از قبیل پرونده ها، عکس های قدیمی، نوارهای صوتی و تصویری، نمودارها، یادداشت ها، شاخص ها و … همه و همه می توانند منبع جمع آوری اطلاعات باشند.

مرحله سوم: مطالعه و تفکر پیرامون حل یا کاهش مساله

راه حل، مهم ترین بخش یک اقدام پژوهی است. همه تلاش ها و زحمات اقدام پژوه، بستگی به اعمال یک راه حل موثر دارد. اگر راه حل مناسبی برای مساله ای ابداع یا پیدا نشود، اقدام پژوهی نتیجه نخواهد داد. وجه تمایز اقدام پژوهی با سایر انواع پژوهش ها، در اجرای راه حل به منظور ایجاد تغییر در وضع موجود است.

اگر اطلاعات به صورت منطقی، دقیق و متناسب با اهداف تحقیق جمع آوری شده باشد، می توان از آن راه حل هایی برای مساله استخراج کرد. اگر جمع آوری اطلاعات، به پیش بینی راه حل منجر نشود، باید همچنان ادامه یابد. راه حل هایی که انتخاب می شوند باید به گونه ای باشد که محقق احتمال نزدیک به یقین بدهد که این راه حل ها برای حل مساله کافی است. اگر چنین احتمالی را ندهد، باید همچنان به جمع آوری اطلاعات ادامه دهد. عموماً راه حل های ابتکاری، نتیجه دقت نظر و ذکاوت محقق می باشد.

محقق پس از بررسی و تجزیه و تحلیل و تفسیر اطلاعات، فهرستی از راه حل ها تنظیم و آنها را در بخش پایانی گردآوری اطلاعات، گزارش می کند. راه حلی که منجر به تغییر در وضع موجود شده است، نسخه گرانبهایی است که حاصل تجارب، مطالعات، دقت نظر و مهارت کاری اقدام پژوهان می باشد.

انتخاب راه حل: مرحله انتخاب راه حل، بخشی از اقدام پژوهی است که در آن محقق از بین راه حل هایی که فهرست کرده است، بعضی را باید با دلایل و توجیه کافی انتخاب و بعضی را کنار بگذارد. به عنوان مثال ممکن است اقدام پژوه برای حل یک معضل کاری، پیشنهاد دهد که بعضی قوانین اصلاح شود و نظر وی نیز درست باشد، اما چون تغییر در قوانین در حیطه عملکرد وی نمی باشد آن را کنار می گذارد.

در گزارش اقدام پژوهی لازم است دلایل اثربخشی این عمل را به استناد منابعی که در جمع آوری اطلاعات مورد استفاده قرار گرفته و یا استدلال هایی که محقق دارد، در گزارش خود بیاورد، تا محققان دیگری که در آینده، این گزارش را مطالعه می کنند دلایل کافی برای تکرار آنها در اختیار داشته باشند و یا لااقل با خواندن علت های نوشته شده، بتوانند به نقد و بررسی آن بپردازند.

برای انتخاب راه حل مناسب به نکات ذیل توجه نمایید:

1. همیشه در نظر داشته باشید که در مورد راه حل انتخابی اطلاعات کافی جمع آوری نمایید.
2. در انتخاب راه جدید شتاب و عجله به خرج ندهید، خردورزی و اندیشیدن مداوم شرط منطقی بودن است.
3. به خاطر داشته باشید که شما مسئول چگونگی اجرا و نتیجه گیری از این پژوهش هستید، پس باید آخرین تصمیم گیرنده هم شما باشید. به سخن دیگر راه انتخاب شده راه شماست نه دیگران.
4. فکر نکنید چون درباره موضوع به اندازه کافی اندیشیده و بررسی کرده اید و احتمالاً اطلاعات کافی هم جمع آوری کرده اید پس باید نتیجه این اقدام پژوهی شما مثبت باشد. در اقدام پژوهی شکست مفهوم ندارد. اما ممکن است راه حل شما توفیق آمیز نباشد،  اگر راه انتخابی تان توفیق آمیز نبود، تلاش کنید راه های دیگری را بیازمایید تا سرانجام به نتیجه برسید. در اقدام پژوهی، هدف به نتیجه رسیدن و تغییر و اصلاح وضع موجود است. باید از اشتباه های خود درس بگیریم.
5. دانشی که شما از راه اقدام پژوهی معرفی می کنید ممکن است برای دیگران مفید باشد، پس تلاش شما به زحمت اش می ارزد زیرا باعث افزایش دانش دیگران شده است.
6. هر چه اطلاعات جمع آوری شده درباره راه جدید بیشتر و منطقی تر باشد، امکان توفیق تان بیشتر خواهد بود. داده ها به ما می گویند آیا این راه جدید شدنی است یا نه؟ آیا دیگران نیز در این باره کار کرده اند یا نه؟ چه بخش هایی از این کار می تواند مشکل زا یا مفید باشد؟ به همین علت تاکید می کنیم پیش از انتخاب راه جدید و اقدام به آن به اندازه کافی مطالعه و مشورت کرده و داده های مناسب جمع آوری کنید.
7. همیشه منتظر اتفاق های پیش بینی نشده باشید. اقدام پژوهی همیشه همراه با رخدادهای پیش بینی نشده است. بنابراین پژوهشگر در یک خط مستقیم و پلکانی حرکت نمی کند، بلکه همواره «نگاه می کند»، «می اندیشد»، «عمل می کند» و این مراحل را پی در پی تکرار می کند. پس ممکن است در عمل با رخدادهایی مواجه شود که از قبل پیش بینی نشده باشد. اگر پس از آن تلاش کنید که این مشکل را حل کنید ولی باز مشکل به جای خود باقی ماند، به راه های دیگر می اندیشید و آن راه را عمل می کنید.
8. پس از انتخاب راه جدید طرحی برای آن تدوین کنید و چگونگی اجرای راه جدید را به تصویر بکشید. چه فعالیتهایی؟ توسط چه کسی؟ چه زمانی؟ با چه وسایلی؟ چگونه؟ از جمله پرسش هایی است که در برنامه ریزی باید به آن پاسخ دهید.
9. بررسی کنید تا مطمئن شوید که راه جدید در ارتباط با همکاران و محیط کار شما مشکلی پیش نخواهد آورد.
10. نظر همکاران تان را درباره چگونگی اجرای انتخاب جدیدتان جویا شوید.
11. همیشه به اقدام هایی فکر کنید که امکان آن وجود دارد. هر راه حلی نمی تواند، هر چند به ظاهر خوب و مناسب، عملی باشد. در اقدام پژوهی به راه حل هایی می اندیشیم که عملی باشد.

مرحله چهارم : اجرای راه حل

پس از این که راه جدید یا تغییر مورد نظر کاملاً طراحی و آماده شد آن را به اجرا می گذاریم. در این مرحله تلاش می کنیم مطابق با ویژگی های تدوین شده و پیش بینی های قبلی کار را پیش ببریم. در حین اجرا نیز مشاهده، اندیشه و عمل سه رکن اساسی خواهد بود. یعنی از همان آغاز بر چگونگی پیشرفت کار، به طور روزانه نظارت و دقت داشته باشیم. این کار سبب می شود ضمن مراعات پیش بینی های انجام گرفته در صورت لزوم، تغییرهای لازم را در عمل به وجود آوریم.

 توصیه ها:

1. سعی کنید مشاهده و نظارت تان آگاهانه و بر اساس اصول منظم و هدف مند باشد. پیشرفت کار و کاستی های احتمالی را یادداشت کنید. این یادداشت ها را بعداً می توانید با همکارانتان در میان بگذارید.
2. به صورت فرآیندی و مداوم از کارها ارزیابی به عمل آورید. این ارزیابی ها بعداً می تواند به عنوان ملاک و معیاری برای ارزیابی نهایی مورد استفاده قرار گیرد. می توانید از یک چک لیست در این مرحله استفاده کنید.
3. چگونگی پیشرفت کار را با گروه پژوهش، همکاران و سایر افراد منتقد در میان بگذارید. در صورت لزوم و ضرورت، نظر آنها را به اجرا بگذارید.
4. در صورت لزوم تغییرات لازم را در طرح پیش بینی شده اعمال کنید و کار را ادامه دهید تا به پایان آن برسد.
5. از تک محوری بپرهیزید و هر لحظه آمادگی داشته باشید تا از راه های ابراز شده توسط دیگران به گرمی استقبال کنید و در صورت لزوم آنها را به کار ببندید.
6. نباید در شما کوچکترین اثری از خودبینی و غرور و احساس برتری از دیگران به وجود آید چون موجب بدبینی و عدم همکاری دیگران با شما می شود.
7. هرگز همه چیز را تضمین شده تلقی نکنید. گاه گاهی به افراد مشارکت کننده مراجعه کنید و اگر سوءتفاهمی را احساس کردید تلاش کنید آن را برطرف کنید.

مرحله پنجم : مشاهده عمل و گردآوری اطلاعات پیرامون مساله (بعداز مداخله)

برای اینکه درباره نتیجه اقدام تان داوری کنید نیاز به شواهد دارید. این شواهد باید مبتنی بر اطلاعات منظم و منطقی باشد. در این مرحله نیز مثل مرحله قبلی گردآوری اطلاعات لازم است. لذا باید روش های گردآوری اطلاعات و ابزار آن را مشخص کنید. این روش ها و ابزار می تواند مثل مرحله پیشین یا متفاوت با آن باشد. باید مشخص کنید در این مرحله به چه نوع داده هایی نیاز دارید. این داده ها و شواهد باید معیارها و شاخص هایی باشند بر این ادعا که در کار شما اصلاح بوجود آمده است. این شواهد باید مورد تائید افراد صاحب نظر و همکاران منتقد شما باشد.

لذا لازم است پس از اجرای طرح و حتی حین اجرای آن، اسناد و مدارکی جمع آوری کنید تا بدان وسیله بتوانید ادعای خود را ثابت کنید. این اسناد لازم نیست همیشه کمی و یا به عدد و رقم باشد. اظهارات همکاران، مراجعین، مردم، و یا یک نوشته، عکس و فیلم پیش و پس از اقدام، دیگران را قانع کند که اصلاح و تغییر مطلوب صورت گرفته است.

در این مرحله باید از خود بپرسیم آیا داده ها رخداد و یا تغییری را نشان می دهند؟ چه پیشرفتی را نشان می دهند؟ به چه دلیل؟ پیشرفت در چه زمینه هایی بوده است؟  با این پرسشها می کوشیم تا نتیجه اقدام جدید را به کمک شواهد منطقی ارزیابی کینم. اگر نتیجه مثبت بود این اقدام را به عنوان یک تغییر یا راه جدید ادامه می دهیم و در غیر این صورت به راه یا راه های دیگر می اندیشیم و راه دیگری را برای عمل و اجرا پیدا می کنیم.

توصیه ها:

1. سعی کنید شاخص ها و یا نشان گرهایی برای نشان دادن تغییرهای لازم تعیین و در حین انجام کار آن ها را گردآوری کنید.
2. معیار و ملاک ارزش یابی باید مناسب با اهداف و مسئله اصلی پژوهش باشد. باید چیزی را ارزشیابی کنیم که مدعی اصلاح آن هستیم نه چیز دیگری.
3. ملاک ها و شاخص های ارزشیابی باید از درون داده های جمع آوری شده بیرون بیاید.
4. در این مرحله همواره از خود بپرسید: چگونه می توانم نشان دهم که واقعاً تغییر مطلوبی روی داده است؟ چه کسانی باید تایید کنند که عمل من مناسب بوده است؟ آیا شواهد منطقی در این باره دارم؟ آن ها چیست؟
5. در ارزشیابی از کار خود می توانید از یادداشتها و نظر شرکت کنندگان در تحقیق استفاده کنید. این که آنان تائید کنند که واقعاً تغییری روی داده است برای کار شما دارای ارزش خواهد بود.
6. برای ارزشیابی کارتان از افراد دارای صلاحیت، همکاران و افراد منتقد استفاده کنید.

مرحله ششم: بحث و نتیجه گیری و دادن گزارش نهایی

انتشار یافته ها آخرین مرحله اقدام پژوهی است. در این گزارش می توانید آنچه را آموخته اید توضیح دهید و برخوردهای دیگران را نیز در این باره به اطلاع دیگران برسانید. به این معنا که نشان دهید مراحل کار به چه صورت آغاز شد، چگونه ادامه یافت، سرانجام کار چه شد. در این فرآیند چه رخدادهایی به وقوع پیوست. دیگران چه نقش و نظری داشتند و چگونه از این نظرها استفاده کردید. از دیگران چه آموختید، درباره موضوع پژوهش به چه چیزهای جدیدی دست یافتید. شکل گزارش را می توانید هم بر اساس مراحل مختلف تحقیق منظم کنید و یا به صورتی که فکر می کنید جالب و خواندنی است.

سعی کنید تجارب خود را در اختیار خوانندگان قرار دهید. به همه مشکلاتی که در اجرای کار با آن برخورد کردید و چگونگی حل آن اشاره کنید تا به دیگران در آینده برای حل مشکلات مشابه کمک کند.

منابع:

1. وجه ا… سیف الهی ،راهنمای اقدام پژوهی در آموزش و پرورش ، انتشارات گیلان ، ۱۳۸۱
2. اقبال قاسمی پویا ، راهنمای عملی پژوهش در عمل ، انتشارات پژوهشکده تعلیم و تربیت
3. خسرو امیر حسینی، مهارت پژوهشگری در آموزش (اقدام پژوهی) انتشارات عارف کامل ، ۱۳۸۴

برگرفته از سایت دانشگاه علوم پزشکی زاهدان – مدیریت تحقیقات و فناوری

تعريف دوم:

اقدام پژوهی یا معلم پژوهنده ، رویکردی آموزشی و پژوهشی است که هدف از آموزش و بکارگیری آن حل چالشها و مسائلی است که معلمان در حین عمل و به ویژه طی فرآیند یاددهی-یادگیری با آن مواجه می شوند.یعنی معلم به شیوه ای علمی و پژوهشی در فرآیندی نظام مند ، ضمن تمرکز بر چالشهای پیش رو ، با پرورش فرضیاتی درباره آنها در ذهن خود ، به جمع آوری اطلاعات درباره آنها پرداخته و آنها را به آزمون بگذارد و بدین وسیله ضمن دسترسی به راه حلهای مناسب و بکارگیری آن ، به حل مشکلات و موانع موجود بپردازد و بهسازی فرآیند آموزش ، به تحقق یادگیری مناسبتر و مطلوبتر دست یابد.

تعریف دیگری از اقدام پژوهی:

اقدام پژوهی شکلی جامع از جستجوی علمی است که از طریق مشارکت در موقعیتهای آموزشی به منظور بهبود سودمندی ، معقول بودن و صحت و درستی اعمال تربیتی انجام می شود.هدف اقدام پژوهی در آموزش و پرورش کمک به معلم و سایر کارکنان آموزشی مدرسه ، دربرقراری ارتباط بین دیدگاهایشان از آموزش و پرورش با اعمالی است که روزانه در ارتباط با دانش آموزان انجام می دهند.بعبارت دیگر اقدام پژوهی در واقع نمود تفکر معلم به مثابه یک پژوهشگر است که او با مشارکت در آن می تواند به بهبود فهم خود از آموزش ، حل مشکلات درسی ، بهبود اعمال تربیتی و اثربخشی بیشتر در کلاس دست یابد.

منبع:

1. معلم پژوهنده ، رویکردی به توسعه و بهسازی منابع انسانی آموزش و پرورش ، دکتر مهدی شریعت زاده
2. اقدام پژوهی ، بنیاد اندیشه معلمان پژوهنده ، نسرین حق گو

هدف از اقدام پژوهی

   در اقدام پژوهی پژوهشگران تلاش میکنند وضعیت نامطلوب یا نامعین موجود رابه وضعیت مطلوب یا مطلوب یا معین تغییر و هدف ازاین کار بهسازی امور و اثربخش کردن آن است.در این نوع تحقیق عمل محور اساسی می باشد (قاسمی پویا،1382،ص9).

برچسب‌ها: اقدام پژوهی, پژوهشگر, عمل, قاسمی پویا

اهمیت و ضرورت پژوهش در عمل

در بیان اهمیت و ضرورت پژوهندگی توسط معلمان متین (1382، به نقل از ناموری لاله، 1388) در مقاله ای تحت عنوان ضرورت ها و نیازهای معلم پژوهنده به نکاتی اشاره کرده است:

1-  معلم بیش از دیگران در معرض پرسش های آموزشی است؛ بهتر است برای پاسخ به پرسش ها و مسائل خود درگیر پژوهش و حل مساله گردد.

2-   یافته های پژوهش توسط خود معلمان به کار می رود. پس بهتر است که خود معلم نیز دست به پژوهش بزند.

3-   مشارکت معلم در پژوهش باعث ایجاد اعتماد به نفس می شود و در او انگیزه به پژوهش رشد می نماید.

4-   با درگیر شدن معلم در پژوهش مساله جدایی میان نظریه و عمل از میان می رود.

5-   نتایج حاصل از پژوهش معلمان در کلاس درس کاملاً کاربردی است.

6-   در فرآیند پژوهش، معلم هر جا لازم دانست تغییرهای لازم را اعمال می کند.

7-   معلم ضمن پژوهش رشد می کند، بالفعل می شود و چاره یابی، نوآوری و نوجویی اشاعه می یابد.

برچسب‌ها: ضرورت, اهمیت, اقدام پژوهی, پژوهش, آموزش

ویژگی های عنوان اقدام پژوهی

  ويژگي هاي عنوان اقدام پژوهي :

1. عنوان بايد متضمن مساله اصلي پژوهش باشد و با مساله همپوشي داشته باشد.
2. عنوان بايد رسا و روشن باشد.
3. محدوده اقدام پژوهي در آن مشخص شده باشد.
4. عنوان اقدام پژوهي بايد تغيير وضع موجود را در جهت بهبود و ارتقاء نشان دهد.

بهتر است  عناوين اقدام پژوهي با واژه هايي همچون ، تقويت ، افزايش ، کاهش ، تغيير ، اصلاح ، ايجاد ، حل ،رفع ، بهبود و ... آغاز شود.

برچسب‌ها: عنوان, اقدام پژوهی, پژوهش, آغاز, کاهش

اهميت و اعتبار اجراي راه حل در اقدام پژوهی

اهميت و اعتبار اجراي راه حل در اقدام پژوهی:

1. ابتکاري باشد.
2. مشارکتي باشد.
3. آسان باشد.
4. انعطاف گر باشد.
5. شأن و حرمت افراد حفظ شده باشد.

برچسب‌ها: اهمیت, اعتبار, اقدام پژوهی, ابتکار, مشارکتی

اقدام پژوهی

بسم الله الرحمن الرحيم

((هیچ روشی برتر از تحقیق نیست.))         امام علی (ع)

اقدام پژوهي(معلم پژوهنده)

(Action Research)

چگونه می توانم در کاری که مشغول انجام آن هستم ،پیشرفت کنم؟

اقدام پژوهی علمی ترین و کاربردی ترین روش برای رفع نواقص کاری و تبدیل کار به یک جریان پیشرفت مداوم است.

محسن شکرانی

 اقدام پژوهی در پی ارتباط دادن اندیشه و عمل یا نظریه و عمل می باشد.

مقدمه :

با پژوهشگر شدن معلمان فاصله نظر و عمل که همواره مورد انتقاداکثرصاحب نظران ودست اندرکاران است، از ميان مي رود. ميان نظرات علمي ودانشگاهي وکلاس درس پيوندحاصلمي شود.خودباوري در معلمان تقويت مي شود . به موضوع ها و مسائل محلي و منطقه اي توجه کافي مي شود. حس تعلق و مشارکت جوئي در آنان تقويت مي شود، اعتبار کارشان بيشتر شده وخلاقيت هايشان گسترش مي يابد .

اقدام پژوهی یا معلم پژوهنده ، رویکردی آموزشی و پژوهشی است که هدف از آموزش و بکارگیری آن حل چالشها و مسائلی است که معلمان در حین عمل و به ویژه طی فرآیند یاددهی-یادگیری با آن مواجه می شوند.یعنی معلم به شیوه ای علمی و پژوهشی درفرآیندی نظام مند،ضمن تمرکز برچالشهای پیشرو، با پرورش فرضیاتی درباره آنها در ذهن خود ، به جمع آوری اطلاعات درباره آنها پرداخته و آنها را به آزمون بگذارد و بدین وسیله ضمن دسترسی به راه حلهای مناسب و بکارگیری آن ، به حل مشکلات و موانع موجود بپردازد وضمن بهسازی فرآیند آموزش ، به تحقق یادگیری مناسبتر و مطلوبتر دست یابد.

نگارنده بر اين باور است که تا خود معلمان وارد ميدان پژوهش نشوند، نمي توان فقط با اتکابه يافته هاي پژوهشي پژوهشگران دانشگاهي و مرسوم ، تحول چشمگيري در آموزش و يادگيري به وجود آورد . اين سخن نه ادعا ، بلکه واقعيتي است که امروزه نه تنها در کشور ما ، بلکه در ديگر کشورهاي در حال توسعه و پيشرفته از سوي بسياري از محققان و صاحب نظران علوم تربيتي پذيرفته شده است . مقاله اي که در اختيار شما قرار گرفته است با هدف آشنائي معلمان وعلاقمندان به اقدام پژوهي  است . اين مقاله راهنمائي است براي معلمان و ديگر کارکنان اداري و آموزشي که مي خواهند براي بهسازي و ايجاد تحول در وضعيت فعلي آموزش در کلاس درس و مدارس و محل کار، شخصاً به پژوهش بپردازند.و نتايج آن را خود و همکارانشان در حين کار و عمل در کلاسهاي درس و اداره ملاحظه نمايند.اميدوارم اين فعاليت براي همکاران عزيز فرهنگي ما مثمر ثمر واقع شود .

مفهوم اقدام پ‍ژوهي ياپژوهش در عمل :

 پژوهش در عمل؛ نوعی تحقیق توصیفی است که توسط خود افراددرگیردریک مسئله ي خاص آموزشی و برای حل یا کاهش آن انجام می گیرد.به این معنا که شخص یا افــــــراد،عمل خود رادرحین کارو فعالیت، مورد پژوهش قرار می دهد.در پژوهش عملی ، پژوهنده تلاش می کند وضعیت نامطلوب یا نامعــین موجود را به وضعیت مطلوب یا معین تغییر دهد که هدف از این کار   بهسازی امورو اثر بخش کردن آن است .

زمينه هاي پژوهش در عمل :

معلمان پژوهنده تلاش می کنند که از طریق پژوهش در کلاس نسبت به شناخت مسائل و بهسازی آموزش و یادگیری کوشا باشند. معلمان درکليه ي عرصه هايي که به نحوي به برنامه ي درس وکلاس درس و مدرسه و رفتار خودآنان ودانش آموزان ارتباط دارد، مي تواننددست به تحقيق بزنند.این امرموجب می شود که آنها در عرصه های گوناگون و مرتبط با آموزش و پرورش اظهار نظر نمایند، شرایط موجود را تحلیل نمایند ودر مجموع اندیشه ورز و مجهز به دانش  پژوهش باشند.

مراحل عمده ي پژوهش درعمل :

1-      تشخيص (کشف مساله)    

2-      تغيير (حل مساله )

3-      ارزيابي (ارزشيابي و نتيجه)

گام هاي نه گانه ي پژوهش در عمل :

مراحل 9 گانه زیر را مي توان به سه مرحله عمده تقسيم کرد:   مرحله تشخيصي (1تا5) ، تغییر(6 )وارزيابي (7تا9)

1- مشخص کردن موضوعي که داراي شرايط زير باشد .

الف – مورد علاقه شما باشد .  

ب – پژوهش پذير باشد .

ج – داراي اهميت باشد .

د – در توان پژوهشگر باشد .

ه – پشتوانه ي اطلاعاتي داشته باشد.

2 – بيان مساله(توصيف وضعيت موجود):

پژوهشگر وضعيت فعلي را به روشني توصيف مي کند و به تعريف و بيان ابعاد مساله مي پردازد . اينکه مشکل موجود در چه شرايط و محيطي نمايان شده و عمق و گستردگي آن چقدر است و آسيب هاي آن کدامند ؟

3 – گرد آوري اطلاعات اوليه ( شواهد يک) :

برای این که تصویر روشنی از وضع موجود داشته باشیم لازم است داده ها یا اطلاعات لازم در این باره را جمع آوری کنیم.

الف – مشاهده رفتار يا بررسي عملکردها در مدت معين

ب –بررسي پرونده تحصيلي دانش آموز

ج – پرس و جو از همکاران

د – مطالعه علمي و آگاهانه از منابع معتبر( کتب و ...)

در اين قسمت بهتر است کميت هاي اندازه يا مشاهدات در طي جدول يا نموداري بيان شود .

4 - تجزیه و تحلیل و تفسیر داده های اولیه :

(بررسی علمی داده هاي شواهد يک) :   

در این مرحله پژوهشگر با استفاده از اطلاعات بدست آمده از مرحله ی قبل ، اقدام به تحلیل و تفسیر داده ها می کند وبا یک جمع بندی عالمانه از اطلاعات ، تاحدودی به علل احتمالی بوجود آورنده مشکل پی می بردونظرات خود را دراین مورد ثبت می کندتا براساس آن راه حل موقتي را براي اجراء انتخاب کند.

5 -انتخاب راه حل یاراه حل های جدید وموقتی جهت اجرا  

با استفاده از اطلاعات جمع آوری شده و با خرد ورزی و اندیشیدن مداوم راه حل خود را با شرايط زير انتخاب کنید.

الف : در انتخاب راه حل عجله نکنيد .

ب : مطمئن باشيد که اطلاعات کافي جمع آوري کرده ايد .

ج : راه حلي انتخاب کنيد که امکان اجراي آن باشد.

6 - اجرای راه حل و نظارت برآن در حین اجراء :

 پژوهشگر ضمن اجرای راه حل پیشنهادی خود ، باید دقت کند که راه حل به درستی اجراء شود .یعنی ضمن اجراء ناظر و کنترل کننده مداوم نیزباشد .

موارد قابل توجه در اين مرحله :

الف : پيشرفت کار را زير نظر داشته و وقايع را ثبت کنيد .

ب : از همکاران منتقد خود در مورد پيشرفت کارکمک بگيريد .

ج – درصورت لزوم تغييرات لازم رادراجراي طرح اعمال کنيد.

7- گرد آوری اطلاعات پس از اجراي راه حل (شواهد دو) :

پژوهشگر پس از اجرای راه حل مطلوب خود که مدعی  می باشد با اجرای آن وضعیت مطلــــوب حاصل گردیده ، باید ملاکهایی را جهت اثبات ادعای خود داشته باشد .

الف : روش هاي گرد آوري اطلاعات را معين کنيد .

ب : داده هاي بدست آمده که نشانگر ايجاد تغيير  هستند را جهت ارائه جمع آوري کنيد .

ج :داده هاراجهت قضاوت دراختيارهمکاران منتقدخودقرار دهيد.

8 - ارزشیابی تاثیر اقدام جدید و تعیین اعتبار آن

( ارزیابی و اعتبار بخشی )

 در این مرحله داده های جمــع آوری شده را مثل مرحله سوم تفسیر و تحلیل می کنیم .با بررسی نتایج و داده های تحقـیق بعد از اجرای عمل ( راه حل ) از خود می پرسیم که «آیا واقعا تغییری که من به دنبال آن بودم تحــــــقق پیدا کرده است ؟ چقدر ؟» و برای ادعاهای خود از شواهد 2 استفاده می کنیم. در اين رابطه : 1 – دلايل محکم خود را مبني بر ايجاد تغيير بيان کنيد .2 – نظر همکاران منتقد خود را که مبني بر تاييد تغييرباشد قيد کنيد .( گروه ارزياب )

9- دادن گزارش نهايي يا اطلاع رساني بهمراه نتيجه اتفاق افتاده ودر صورت تمايل ارائه ي پيشنهادات لازم به همکاران.

الگوی گزارش اقدام پژوهی :

عنوان پژوهش(موضوع) ( صفحه ی عنوان)

صفحه بسم الله الرحمن الرحیم

چکیده

تشکر و قدردانی 

فهرست محتوا

فهرست شکل ها و نمودارها و جدول ها

مقدمه

توصیف وضعیت موجود( تشخیص مسئله)

گردآوری اطلاعات (شواهد 1 -تشخیص)

تجزیه و تحلیل و تفسیر داده ها (اطلاعات)

 بررسی راه حل های موجود وانتخاب راه جدید (موقتی)

اجرای طرح جدید و نظارت بر آن

گردآوری اطلاعات(شواهد2 -ارزیابی)

 ارز یابی تأثیر اقدام جدید و تعیین اعتبار آن

نتیجه گیری نهایی و ارائه پیشنهادها

منابع و مآخذ

پیوست ها

معرفی کتاب جهت مطالعه بیشتر :

1- ساکي،رضا و ديگران ، اقدام‌پژوهي: راهبردي‌براي آموزش و‌تدريس

2- قاسمي پويا ،اقبال .راهنماي عملي پژوهش درعمل .

3- مک نیف و همکاران ، اقدام پژوهی (طراحی ، اجرا ، ارزشیابی ) ترجمه محمدرضاآهنچیان

4- رؤوف ، علي،  پژوهش در کلاس درس و مدرسه

5- سيف الهي، وجه الله ، راهنمايي اقدام پژوهي (طرح معلم پژوهنده ) در آموزش و پرورش

6- اميرحسيني،خسرو(1384) مهارت پژوهشگري در آموزش(اقدام پژوهي)
نوشته شده توسط محسن شکرانی

برچسب‌ها: اقدام پژوهی, معلم پژوهنده, شیوه نگارش, پژوهش در عمل, مراحل

هدف از اقدام پژوهی

اقدام پژوهی در زمره روشهای تحقیق توصیفی است و هدف این دسته از پژوهش های آموزشی، توصیف شرایط یا پدیده های مربوط به نظام آموزشی می باشد. با استفاده از اقدام پژوهی  می توان موقعیت های  نامعین  ملموس مربوط به اقدام ها و عملیات آموزشی را مشخص کرد.ودر بهبودی آن کوشید.این نوع تحقیق می تواند بازخوردهای لازم برای بهبود واحد های آموزشی ،فرایند یاد دهی-یادگیری و نیز ارزیابی آموخته ها را فراهم آورد (سرمد و همکاران،1385ص84-85).

برچسب‌ها: اقدام پژوهی, توصیفی, هدف, بهبودی, سرمد

ویژگی های اقدام پژوهی

1. فعالیتی علمی – پژوهی است.
2. توسط یک یا چند نفر انجام می گیرد.
3. تغییر وضع موجود (نامطلوب) به وضع مطلوب هدف است.
4. مربوط به محیط کار است.
5. تغییر ، طی فرایندی علمی صورت می گیردو مبتنی بر روش حل مساله است.

برچسب‌ها: اقدام پژوهی, علمی, پژوهشی, مطلوب, موجود, روش حل مساله

تعریف اقدام پژوهی

اقدام پژوهی یک فعالیت علمی- پژوهشی در محیط کاری است که در آن فرد یا افراد با روشی علمی برای تبدیل وضع موجود(وضع نامطلوب) به وضع مطلوب (طی فرایند علمی) فعالیت می کنند.

برچسب‌ها: اقدام پژوهی, علمی, نامطلوب, مطلوب, روش علمی

الگوی گزارش اقدام پژوهی

الگوی گزارش اقدام پژوهی :

1. عنوان پژوهش(موضوع) ( صفحه ی عنوان(
2. صفحه بسم الله الرحمن الرحیم
3. چکیده
4. تشکر و قدردانی
5. صفحه فهرست محتوا
6.  صفحه فهرست شکل ها و نمودارها و جدول ها
7. مقدمه
8. توصیف وضعیت موجود( تشخیص مسئله(
9. گردآوری اطلاعات (شواهد 1- تشخیص(
10. تجزیه و تحلیل و تفسیر داده ها (اطلاعات(
11.   بررسی راه حل های موجود وانتخاب راه جدید (موقتی(
12.   اجرای طرح جدید و نظارت بر آن
13. گردآوری اطلاعات (شواهد2 – ارزیابی(
14.   ارز یابی تأثیر اقدام جدید و تعیین اعتبار آن
15. نتیجه گیری نهایی و ارائه ی پیشنهادها
16. منابع و مآخذ
17. پیوست ها

برچسب‌ها: گزارش, اقدام پژوهی

بیان مساله در اقدام پژوهی

بيان مساله(توصيف وضعيت موجود(

پژوهشگروضعيت فعلي رابه روشني  توصيف مي کند و به تعريف و بيان ابعاد مساله مي پردازد . اينکه مشکل موجود درچه شرايط ومحيطي نمايان شده وعمق وگستردگي آن چقدراست وآسيب هاي  آن کدامند ؟

برچسب‌ها: بیان مساله, توصیف وضع موجود, پژوهشگر

موضوع اقدام پژوهی

  مشخص کردن موضوعي که داراي شرايط زير باشد .

1. مورد علاقه شما باشد . 
2. پژوهش پذير باشد .
3. داراي اهميت باشد .           
4. در توان پژوهشگر باشد .
5. پشتوانه ي اطلاعاتي داشته باشد.
6. موضوع باید مربوط به شغل فرد باشد.

مشخص کردن عنوان و موضوع تحقیق نخستین و مهم ترین گام است.

برچسب‌ها: موضوع, پژوهشگر, مهم ترین

مفهوم اقدام پژوهی

  مفهوم اقدام پژوهي يا پژوهش در عمل :

 پژوهش در عمل ؛  نوعی تحقیق توصیفی است که توسط خود  افراد درگیردریک مسئله ي خاص آموزشی و برای حل یا کاهش آن  انجام  می گیرد. به این معنا که شخص یا افــــــراد ، عمل خود را در حین کارو فعالیت، مورد پژوهش قرار می دهد.در پژوهش عملی ، پژوهنده تلاش می کند وضعیت نامطلوب یا نامعــین  موجود را به وضعیت مطلوب یا معین تغییر دهد که هدف از این کار بهسازی امور و اثر بخش کردن آن است .

برچسب‌ها: پژوهش در عمل, اقدام پژوهی, تحقیق توصیفی, پژوهش عملی

شیوه نامه اجرایی پانزدهمین برنامه معلم پژوهنده

    برنامه «معلم پژوهنده»  به معلمان کمک مي کند تا آنان از طريق بهره گيري از شيوه هاي پژوهشي، نسبت به شناخت مسائل و ابداع روش هاي نوين و موثر درجهت آموزش و يادگيري در کلاس درس دقت و حساسيت بيشتري از خود نشان داده ، شرايط موجود را بهتر تحليل کرده و در عرصه‌هاي گوناگون و مرتبط با آموزش و پرورش با پشتوانه علمي اظهار نظر و عمل نمايند.

هدف اساسي اقدام پژوهي (برنامة ‌معلم پژوهنده)، بررسي، شناسايي، تبيين و حل مسأله و مشکل محيط کار و فعاليت‌ است (کلاس درس، مدرسه، ادارات آموزش و پرورش) . از نتايج اقدام‌پژوهي براي حل مسائل خاص در موقعيت‌هاي معين استفاده مي‌شود. در اقدام پژوهي، معلم پژوهنده، پژوهش خود را شخصاً به مرحلة اجرا ‌آورده و از نتايج آن در بهبود شرايط کاري خود بهره مي‌برد. معلمان و فرهنگيان علاقه‌مند مي‌توانند با بهره‌گيري از اين روش به پژوهش بپردازند.

برچسب‌ها: شیوه نامه

زمينه‌‌هاي اقدام پژوهي

هدف اساسي  اقدام پژوهي (برنامة ‌معلم پژوهنده) ،بررسي، شناسايي، تبيين و حل مسأله و مشکل محيط کار و فعاليت‌ است (کلاس درس، مدرسه، ادارات و سازمان‌هاي آموزش و پرورش) و از نتايج اقدام‌پژوهي براي حل مسائل خاص در موقعيت‌هاي معين استفاده مي‌شود. در اقدام پژوهي، معلم پژوهنده، پژوهش خود را شخصاً به مرحلة اجرا درمي‌آورد و از نتايج آن در بهبود شرايط کاري خود بهره مي‌برد. معلمان و فرهنگيان علاقه‌مند مي‌توانند با بهره‌گيري از اين روش به پژوهش بپردازند. برخي از مهمترين زمينه‌هاي اقدام پژوهي در برنامه دوازددهم به شرح زير مي باشند:

1. موضوعات مربوط به فرآيند ياددهي-يادگيري، پيشرفت تحصيلي دانش‌آموزان و مسائل تحصيلي آنان ،
2. روش‌هاي نو و ابتکاري در آموزش مفاهيم ديني ،
3. روش‌هاي نو در آموزش رياضي، علوم و سواد خواندن (بررسي مسائل و مشکلات دانش‌آموزان در اين زمينه‌ها و ارائه راه‌حل‌هاي نو و ابتکاري ، به ويژه‌ با توجه به نتايج مطالعه‌هاي بين المللي PIRLS , TIMSS )
4. موضوعات مربوط به ارزشيابي از آموخته‌هاي دانش‌آموزان ،
5. روش‌هاي نو و ابتکاري در استفاده از فناوري اطلاعات و تکنولوژي آموزشي در تدريس ،
6. موضوعات مربوط به فرآيندهاي کلاس درس (نحوه استفاده از همکاري ساير دانش‌آموزان، پويايي گروه) ،
7. روش‌هاي نو و ابتکاري در آموزش مهارت‌هايي نظير حل مسأله و استدلال به دانش‌آموزان و پرورش خلاقيت آنان ،
8. روش‌هاي نو و ابتکاري در شناسايي مسائل عاطفي-رفتاري دانش‌آموزان و ارائه راه‌حل‌ در اين زمينه ،
9. موضوعات مربوط به با نشاط سازي مدارس و کلاس‌هاي درس، تحقق مدرسه زندگي ،
10. موضـوعات مـربوط‌ به مـديـريت مدارس (بررسـي مسـائل و راه‌حـل‌ها) مواردي از قبيل: ارتقاء مشارکت اولياء ‌دانش‌آموزان در اداره امور مدرسه، بهبود فرآيندهاي مديريت مدرسه، ارزشيابي عملکرد دبيران ، روش‌هاي بهبود نظارت بر فعاليت‌هاي آنان ، ارتقاء جو مدرسه ،
11. موضوعات مربوط به بهبود فرآيندهاي مديريتي در ادارات مناطق و سازمان‌هاي آموزش و پرورش استان‌ها (مواردي نظير: بهبود فرآيند  بهره‌وري، بهبود فرآيند تصميم‌گيري، بهبود فرايند برنامه‌ريزي، نظارت بر عملکردها، مديريت مشارکتي ،  ارزشيابي عملکرد، فرهنگ و جو سازماني، تکريم ارباب رجوع، مديريت زمان، کارآفريني،  راههاي افزايش انگيزه همکاران (اين موضوع‌ها براي کارشناسان شاغل در ادارات  مناطق و شهرستانها و سازمان آموزش و پرورش استان‌ها که مايلند در برنامه دوازدهم  شرکت نمايند پيشنهاد مي‌شود).
12. ساير موضوعات انتخاب شده به ابتکار معلمان عزيز 

اقدام پژوهي(راه علم) راهی به سوی فردایی روشن

بسم الله الرحمن الرحيم

((هیچ روشی برتر از تحقیق نیست.))         امام علی (ع)

   مقدمه :

اقدام پژوهی یا معلم پژوهنده ، رویکردی آموزشی و پژوهشی است که هدف از آموزش و بکارگیری آن حل چالشها و مسائلی است که معلمان در حین عمل و به ویژه طی فرآیند یاددهی-یادگیری با آن مواجه می شوند.یعنی معلم به شیوه ای علمی و پژوهشی درفرآیندی نظام مند،ضمن تمرکز برچالشهای پیشرو،  با پرورش فرضیاتی درباره آنها در ذهن خود ، به جمع آوری اطلاعات درباره آنها پرداخته و آنها را به آزمون بگذارد و بدین وسیله ضمن دسترسی به راه حلهای مناسب و بکارگیری آن ، به حل مشکلات و موانع موجود بپردازد وضمن بهسازی فرآیند آموزش ، به تحقق یادگیری مناسبتر و مطلوبتر دست یابد.(جلیلی ، 1383) به عبارت دیگرمعلم پژوهنده به هر معلم يا دست‌اندرکار آموزش و پرورش گفته مي‌شود که به نحوي با مسائل آموزش و پرورش سروکار دارد و علاقه‌مند است براي بهسازي و اصلاح وضعيت نامطلوب به اقدام‌هاي عملي (اقدام پژوهي) دست بزند تا نتيجه آن منجر به تغيير و اصلاح وضعيت گردد. 

با پژوهشگر شدن معلمان فاصله نظر و عمل که همواره مورد انتقاداکثرصاحب نظران ودست اندرکاران است، از ميان مي رود.  ميان نظرات علمي ودانشگاهي وکلاس درس پيوندحاصل  مي شود.خودباوري در معلمان تقويت مي شود . به موضوع ها و مسائل محلي و منطقه اي توجه کافي مي شود. حس تعلق و مشارکت جوئي در آنان تقويت مي شود، اعتبار کارشان بيشتر شده وخلاقيت هايشان گسترش مي يابد .

نگارنده بر اين باور است که تا خود معلمان وارد ميدان پژوهش نشوند، نمي توان فقط با اتکابه يافته هاي پژوهشي پژوهشگران دانشگاهي و مرسوم ، تحول چشمگيري در آموزش و يادگيري به وجود آورد . اين سخن نه ادعا ، بلکه واقعيتي است که امروزه نه تنها در کشور ما ، بلکه در ديگر کشورهاي در حال توسعه و پيشرفته از سوي بسياري از محققان و صاحب نظران علوم تربيتي پذيرفته شده است . مقاله اي که در اختيار شما قرار گرفته است با هدف آشنائي معلمان وعلاقمندان به اقدام پژوهي  است . اين مقاله راهنمائي است براي معلمان و ديگر کارکنان اداري و آموزشي که مي خواهند براي بهسازي و ايجاد تحول در وضعيت فعلي آموزش در کلاس درس و مدارس و محل کار، شخصاً به پژوهش بپردازند.و نتايج آن را خود و همکارانشان در حين کار و عمل در کلاسهاي درس و اداره ملاحظه نمايند.اميدوارم اين فعاليت براي همکاران عزيز فرهنگي ما مثمر ثمر واقع شود .

مفهوم اقدام پ‍ژوهي يا پژوهش در عمل :

     پژوهش در عمل ؛  نوعی تحقیق توصیفی است که توسط خود  افراد درگیردریک مسئله ي خاص آموزشی و برای حل یا کاهش آن  انجام  می گیرد. به این معنا که شخص یا افراد، عمل خود را در حین کارو فعالیت، مورد پژوهش قرار می دهد.در پژوهش عملی ، پژوهنده تلاش می کند وضعیت نامطلوب یا نامعــین  موجود را به وضعیت مطلوب یا معین تغییر دهد که هدف از این کار   بهسازی امور و اثر بخش کردن آن است .(قاسمی پویا ، 1380 ،ص9)

زمينه هاي پژوهش در عمل :

معلمان پژوهنده تلاش می کنند که از طریق پژوهش در کلاس نسبت به شناخت مسائل و بهسازی آموزش و یادگیری کوشا باشند. معلمان درکليه ي عرصه هايي که به نحوي به برنامه ي درس وکلاس درس و مدرسه و رفتار خودآنان ودانش آموزان ارتباط دارد، مي تواننددست به تحقيق بزنند.این امرموجب  می شود که آنها در عرصه های گوناگون و مرتبط با آموزش و پرورش اظهار نظر نمایند، شرایط موجود را تحلیل نمایند ودر مجموع اندیشه ورز و مجهز به دانش  پژوهش باشند. (جلیلی ، 1383)

مراحل عمده ي پژوهش در عمل :

1. تشخيص (کشف مساله)    
2. تغيير (حل مساله )
3. ارزيابي (ارزشيابي و نتيجه)

گام هاي نه گانه ي پژوهش در عمل :

مراحل 9 گانه زیر را مي توان به سه مرحله عمده تقسيم کرد:

مرحله تشخيصي (1تا5)

تغییر(6 )

وارزيابي (7تا9)

(قاسمی پویا ، 1380 ،ص37)

1. مشخص کردن موضوعي که داراي شرايط زير باشد .

1. مورد علاقه شما باشد.
2. پژوهش پذير باشد.
3. داراي اهميت باشد.
4. در توان پژوهشگر باشد .
5. پشتوانه ي اطلاعاتي داشته باشد.

2. بيان مساله(توصيف وضعيت موجود):